Het water verbindt - De Ommelanden

Boekpresentatie
Deze eerste set boeken De Ommelanden maakt deel uit van de reeks Het water verbindt. De Ommelanden is een optekening van een hedendaagse historische reis die in dit deel van het leefgebied heeft plaatsgevonden.

Plaats en tijd De boekpresentatie heeft plaatsgevonden op zondag 25 september 2022 tussen 13.30 en 15.30 uur in de kerk van Westerwijtwerd, Pastoriepad 5, waar men vanaf 13.00 uur welkom was.

interieur kerk [foto: Frieda]
inlooptijd [foto: Heleen]
'achter de schermen' [foto: Heleen]

inlooptijd [foto: Jeannie]
inlooptijd [foto: Jeannie]
inlooptijd [foto: Jeannie]

inlooptijd [foto: Jeannie]
inlooptijd [foto: Jeannie]
inlooptijd [foto: Jeannie]

inlooptijd [foto: Jeannie]

Programma - muziek van Marlene Bakker,
- een minicollege van Han Nijdam over een fascinerend onderdeel in de kerk,
- het verband tussen het verhaal van deze twee gasten en de set De Ommelanden,
- natuurlijk de uitreiking van het 1e exemplaar,
- gevolgd door de uitreikingen van de vooruit bestelde exemplaren uit handen van de auteurs.

De misthoorn [foto: Jeannie / Heleen]

De presentatie startte om 13.30. Weiko begaf zich naar het hemelse gestoelte, waarna hij de trap besteeg. Bovengekomen ging hij stevig in de schoenen staan en zette de meegenomen misthoorn van de Cathalina - het schip van Heleens vader en grootvader - voor zijn mond en blies de mist uit de gemeenschap. Waarna hij "Het water verbindt" vanaf het preekgestoelte over de gemeenschap liet neerdalen met een predikerstem, om vervolgens zelf ook weer naar beneden te gaan.

Wanneer hij bij de presentatietafel is aangekomen, spreekt hij de woorden:
Hai hai!
Om hier te komen, dat was mie ja wat. Sikkom vief joar binnen we d'r mit bezig wèst, moar nou binnen de bouken van 'De Ommelanden' kloar.
Hai hai!

Marlene Bakker - Hai Hai [YouTube]

Marlene Bakker - Hai Hai live in Westerwijtwerd [filmer Heleen]

Marlene Bakker zingt Hai Hai Wanneer hij uitgesproken is starten Marlene Bakker, Bernard Gepken en Reyer Zwart het nummer Hai Hai in.

Na een daverend applaus voor de band begint Weiko aan zijn presentatieverhaal:

Lieve genodigden en aanwezigen,
Van harte welkom.
Vandaag mogen we de eerste set van Het water verbindt met de titel De Ommelanden presenteren.
Ik dank Marlene Bakker voor het ten gehore brengen van haar lied Hai Hai.
Ze werd hierbij begeleid door de mede muziekschrijver Bernard Gepken en Reyer Zwart.
En dank aan Robin Muilwijk voor de techniek.
We zullen zo nog twee liedjes van Marlene en haar band horen.
Dit zijn de nummers Raif en Smilke.

In de verzuchting Hai Hai horen we dat we een strijd hebben overwonnen.
In het Woord vooraf van De Ommelanden citeer ik Marlene met haar uitleg over dit lied.
De strijd die we vaak strijden, zijn veelal de gevechten met ons zelf.
Deze strijd ben ik de afgelopen jaren vaak tegengekomen.
Twijfel. Stoppen of doorgaan met dit onderzoek en schrijven?
Moet het niet anders?
Zal ik het wel of niet publiceren?
Ik zou er boek over kunnen schrijven.

Deze strijd brengt me bij m'n volgende gast, Han Nijdam.
Een van de eerste wetenschappelijke boeken die ik van A tot Z gelezen heb om me te verdiepen in de ontdekkingstocht van onze geschiedenis was Lichaam, eer en recht in middeleeuws Friesland : Een studie naar de Oudfriese boeteregisters.

Ik, toen nog tamelijk onwetend, noemde mijn ontdekkingstocht Ontdekking van de Vrije Friezen.
Je hoeft het omslag van de prijswinnende studie van Han maar te zien en je begrijpt meteen, waarom ik hém heb uitgenodigd om hier een korte uiteenzetting te geven over wat we hier - in dit gebouw - met eigen ogen kunnen zien: De Tweekampers.
Narratieve beelden komen soms over als zwart-witte tegenstellingen.
Veelal blijken ze echter te bestaan uit kleurrijke grijstinten.
Ik laat hier graag de strijd van Hai Hai in verbinding komen met De (strijdende) Tweekampers in dit voormalige kerkgebouw en op het omslag van zijn boek.
Ik geef graag het woord aan Han Nijdam voor de kleurrijke betekenis van dit beeld.

Han Nijdam betrekt na het bedankje voor de uitnodiging meteen de zaal erbij. Wie komt er uit oorspronkelijk uit De Ommelanden (een paar), uit Groningen (een paar), uit Friesland (een enkeling), en elders (de meeste). Gerustgesteld durft hij de volgende uitspraak aan, dat de Ommelanden ook Fries gebied was, waar ze Fries spraken. Maar ook daarbuiten, van 't Swin tot aan Denemarken.
Han Nijdam vertelt tussendoor iets over zichzelf en dat hij werkzaam is aan de Fryske Akademy in Leeuwarden.

toespraak Han [foto: Heleen]
toespraak Han [foto: Trineke]
toespraak Han [foto: Heleen]

toespraak Han [foto: Jeannie]
Weiko en toespraak Han [foto: Jeannie]
Heleen [foto: Jeannie]

toespraak Han [foto: Trineke]

Hierop volgend gaat hij even in op de enkele ontmoetingen tussen beiden, waaronder de boekpresentatie van Pier : De profetie van blinde Simon van Willem Schoorstra en de Sieperda-symposium 2019: De legacy van Redbad: Koning van alle Frieslanden vanaf de middeleeuwen tot nu. [fotobijdrage]
Vervolgens vertelt Han over de tekening zelf. We weten veel, omdat er veel is vastgelegd in de wetteksten.
In het kort loopt Han de diverse onderdelen van de tekening bij langs. Over de haardracht van de vechter, de kempan, kort opgeschoren met een toefje voorop. En nee Weiko, dat gaat bij jou niet meer lukken. Via de schobbejaken, de lederen rokken tot aan de blote voeten. Ook gaat hij in op de strijdfase. De rechter strijder heeft zijn speer geworpen en heeft inmiddels zijn zwaard gepakt. De linker heeft de speer afgeweerd. De punt van zijn speer is verloren gegaan. Voor de huidige tentoonstelling in het Fries Museum "vrijheid, vetes en vagevuur" dat te bezichtigen is van 10 september 2022 t/m 7 mei 2023 is de tekening hersteld.

Han Nijdam live in Westerwijtwerd [filmer Heleen]

Ook is in het Museum een origineel eindstuk van de speer - nu als polsstokspeer, in het Fries een kletsie - te bewonderen, dat tot voor kort niet als zodanig in het archief opgeslagen was, maar als reiskandelaars. Han toonde de afbeelding uit het gelijknamige tentoonstellingsboek.
Han blijft voorlopig nog met een raadsel zitten: de twee figuren aan de zijden van de strijders. Ideeën zijn er wel, maar bevestigingen ontbreken.
Ook Han krijgt een dankbaar applaus voor zijn inkijkje in deze materie waarover nog veel meer te vertellen is.
Han benadrukt nogmaals het belang van deze iconische fresco voor ons besef van de historie, waarna hij het woord weer aan Weiko geeft.

Weiko bedankt Han voor zijn komst en voor deze actuele uiteenzetting over hun fascinatie voor deze belangrijke fresco.

Weiko vervolgt zijn betoog met een opmaat naar het volgende optreden van Marlene:
Om de strijd in ons leven aan te kunnen en aangenaam te maken hebben we raif nodig, of zoals we het in Muntendam - waar ik vandaan kom - zeggen raive.
En raive kan van alles zijn, zoals fysieke gereedschap of kennis.
Marlene heeft het volgende nummer er over geschreven: Raif.

Marlene Bakker - Raif [YouTube]

Marlene Bakker - Raif live in Westerwijtwerd [filmer Heleen]

Marlene Bakker zingt Raif
Een enthousiast applaus ontvangt ze na het uitsterven van de laatste toon in deze fraai geluid dragende voormalige kerk.

Weiko gaat verder met de verbinding leggen:
Lieve Marlene, dank je wel voor dit stuk gereedschap verwoord in een prachtige muzikale compositie: Taal en schrijven.

Ook deze twee stukken gereedschap hebben mij af en toe tot waanzin gebracht.
Daarover kunnen Heleen, Olaf en Frieda meepraten.
Gelukkig is het met hun hulp toch nog goed gekomen.
Want je moet ook je eigen grenzen leren kennen in deze levensstrijd.
En leren gebruik te maken van het gereedschap van anderen.
Om te komen tot deze set boeken is er natuurlijk tekst en beeldmateriaal nodig.
Maar daarmee is er nog geen product dat je kunt vasthouden, zoals we nu wel kunnen.
Hiervoor was een stuk gereedschap nodig, dat ik niet in mijn kist kon vinden.
Gelukkig vond ik mijn voormalige Muntendamse buurjongen uit de jaren zeventig, tachtig van de vorige eeuw, Olaf Staal, bereid om zo'n twee jaar lang zijn ziel en zaligheid in dit uit klauwen gelopen project te stoppen.
Olaf Staal is dan ook de naamgever van uitgeverij Staalboek.
Want het had nogal wat voeten in de aarde om de vele foto's en illustratiemateriaal passend bij de teksten te krijgen en te houden.
Maar met een flink gepuzzel heeft hij het uiteindelijk voor elkaar gekregen.
En daarnaast is hij tevens in staat geweest om het geheel luchtig en ruim vorm te geven.
Het is daarom een genot voor het oog om te aanschouwen, door te bladeren en te lezen.
Ik vind het een zeer knappe prestatie.
Ik hoop dat jullie dat straks met mij zullen kunnen beamen.
Mijn dank is groot, Olaf!

Daarnaast had ik als bibliothecaris ook nog een afwijkende vormgevingswens.
Tijdens het schrijven heb ik veelvuldig gebruik gemaakt van literatuur.
Om vervolgens in deze documenten de gezochte onderwerpen te kunnen vinden, moet je gebruikmaken van de aangeboden registers en indexen.
Deze bevinden zich veelal achterin het boek.
Ik weet niet hoe het jullie vergaat, wanneer je zo'n register gebruikt.
Ik moest in ieder geval telkens naar de indexen terugbladeren om het volgende paginanummer te kunnen gaan raadplegen.
Dat moet toch gemakkelijker kunnen, dacht ik.
Dus ik heb Olaf gevraagd om alle registers en naslag in een apart boekdeel te plaatsen.
Zo kun je deze opengeslagen houden, met bijvoorbeeld een geeltje erboven.
Zodoende hoef je alleen nog maar de pagina in het reisverslagdeel op te zoeken.

Ook handig zijn de schutbladen in dit deel.
Hierop staan alle gereden routes op de verschillende dagen in verschillende kleuren in een oogopslag te zien.
Naast de algehele inhoudsopgave, zijn hierin onder andere de lijsten met bezochte en genoemde musea opgenomen.
Verder is een lijst met besproken kunstwerken toegevoegd. Deze staat op titel van het werk gerangschikt.
De makers staan in het register van voorkomende personen.

Weiko Piebes live in Westerwijtwerd [filmer Heleen]

Ook in het register van voorkomende personen heb ik gekozen om af te wijken van de gebruikelijke alfabetiseringsregels.
Normaal gesproken moet je een persoon op de familienaam zoeken.
Maar aangezien we een hedendaags hìstorisch reisverslag in handen hebben, komen er ook veel personen in voor die geen familienaam hebben.
En dus is iedereen op voornaam te vinden.
Maar om de zoeker, die de alleen de familienaam heeft onthouden, tegemoet te komen, is er tevens een zie-verwijzing opgenomen op familienaam.
Kortom, je kunt hierin op twee manieren de persoon met een familienaam vinden.
Olaf heeft zich ook uitgeleefd op het register met aardrijkskundige namen. Hij heeft de plaatsnamen in het zwart laten drukken en de waternamen in het blauw.
Zo is meteen duidelijk waarom het gaat.
Naast de lijsten met geraadpleegde websites en geraadpleegde literatuur ontbreekt ook het zaakregister niet, waarin de vele onderwerpen te vinden zijn.
En tenslotte heeft Olaf in het notenapparaat subtiel de kleuren van de delen laten terugkomen.

Maar misschien wil hij er zijn kant van het verhaal ook nog even vertellen.
Olaf Staal bevestigd dat hij inderdaad de eigenaar is van uitgeverij Staalboek.

Olaf Staal live in Westerwijtwerd [filmer Heleen]

Hij verbaast zich tijdens zijn uiteenzetting over zijn verrichte werkzaamheden voor de productie van De Ommelanden. Hij heeft als vormgever erg zijn best gedaan om de spread telkens uniek te maken, dat het beeld van de volgende twee pagina's steeds er weer anders uitzien. Dat is goed gelukt. Nog meer verbaast hij zich over de vraag waar Weiko en Heleen de tijd vandaan hebben gehaald. Olaf heeft getracht dit te achterhalen. Hij vermoedt dat ze wel in het bezit moeten zijn van een Time-Tuner, de tijdverdrijver uit de Harry Potterboekenreeks.

toespraak Olaf [foto: Frieda]

Weiko laat het in het midden en bedankt Olaf hartelijk voor deze prachtige prestatie waar we allen zo van kunnen gaan genieten.
Ook hij krijgt een warm applaus van de zaal.

Dat brengt Weiko tot de presentatie wat ze in die vijf jaar hebben gemaakt en vervolgt zijn toespraak:

Voor de overhandiging van de allereerste set De Ommelanden uit de reeks Het water verbindt, dat een foedraal heeft dat met de hand gemaakt is door Wytze Fopma, wil graag naar voren roepen René Gerlsma.
Wytze Fopma kan helaas niet aanwezig zijn wegens verplichtingen elders.

Lieve René,
Onvermoeibare support kan een mens je geven, wanneer je met toewijding begint aan een onoverzienbare ontdekkingstocht.
De ontdekking van de Vrije Friezen zou jaren onderwerp van gesprek worden met deze man met bijzondere snor.
Ik vergeleek hem zelf stiekem met Grutte Pier.
Tijdens latere gesprekken bleek er ook nog een genetische verbinding te zijn tussen hem en Grutte Pier.
Na jaren van blijvend support en interesse ontstond het idee om hem uit te nodigen om het eerste exemplaar van Een literatuuronderzoek naar de Friese gebieden van weleer. te overhandigen.
Echter, na wijziging van de schrijfvolgorde, blijkt dat De Ommelanden de eerste set is die uitkomt.
In het Woord vooraf kunnen jullie zo lezen waarom de schrijfvolgorde is gewijzigd.
Op het literatuuronderzoek zullen we beiden nog even moeten wachten.

René Gerlsma onthult "De Ommelanden" [filmer Trineke]

Dus daarom wil ik je, René Gerlsma, veel Frieser kom je ze niet tegen, hartelijk danken voor je jarenlange support en dit eerste exemplaar van De Ommelanden overhandigen.
Hartelijk dank.

Aangezien foedraal en set zo'n 10 kilo wegen staat het verhuld onder een blauw laken. René mag het onthullen wat hij zeer ervaren doet. Hierna pakt Weiko het eerste exemplaar en geeft het aan René.

uitreiking eerste exemplaar Weiko-René [foto: Trineke]

Ook René blijft er niet mee in zijn handen staan tijdens zijn dankwoord. Hij vond het een eer om het eerste exemplaar in ontvangst te mogen nemen van Weiko en Heleen.
Het doorzettingsvermogen van Weiko in al die jaren vindt René grandioos.

Toespraak René Gerlsma live in Westerwijtwerd [filmer Heleen]

In al die jaren dat hij het volgde, had hij online wel al stukken gelezen, maar echt handig vond hij dat niet. "Maak er nou eens een boek van", was dan ook zijn suggestie. Een boek kun je ruiken en doorbladeren. Hij kan dan ook niet wachten om de met en door nieuwsgierigheid geschreven pagina's zelf door te kunnen neuzen. Zelf op ontdekkingstocht te gaan in De Ommelanden en op elke pagina weer iets nieuws te ontdekken en tot je te nemen. Zodat De Ommelanden voor je beginnen te leven. Hij vindt deze set dat ook een hele prestatie van Heleen en Weiko en de maker Olaf Staal, Staalboek!

Hierna neemt Weiko het woord weer over van René:
Beste mensen,
We zijn nu bijna aan het einde gekomen van het officiële gedeelte.
En we komen dan zo bij het belangrijkste onderdeel voor jullie genodigden.
Het in ontvangst nemen van jullie eigen exemplaar.
Daarvoor krijgen jullie zo de gelegenheid, na het laatste nummer van Marlene.
Mét kennis zie je meer en dat delen we graag in De Ommelanden.
Ook Marlene deelt graag haar liefde voor deze omgeving.
Ze heeft het verwoordt in het prachtige liedje Smilke, ook wel bekend als het dorpje Smeerling, waar ze is opgegroeid.
Geniet ervan! Marlene Bakker.

Marlene Bakker zingt Smilke

Marlene Bakker - Smilke [YouTube] Marlene Bakker - Smilke live in Westerwijtwerd [filmer Heleen/Trineke]

Na een laatste applaus voor Marlene, kan eenieder hun set ophalen, foto's maken, handtekeningen en opdrachten vragen, een drankje drinken, een gebakje eten en een babbeltje maken.

De Ommelanden in foedraal [foto: Heleen]
handshake Weiko-Olaf [foto: Frieda]
Weiko-Frieda-Olaf [foto: Heleen]

babbeltje [foto: Jeannie]
drankje-taartje-babbeltje [foto: Jeannie]
drankje-taartje-babbeltje [foto: Jeannie]

Weiko [foto: Jeannie]
Olaf-Frieda-Heleen [foto: Jeannie]
Weiko-Han [foto: Jeannie]

taartje-kampvechters [foto: Trineke]
drankje-taartje-babbeltje [foto: Heleen]
Weiko-Trineke-Heleen [foto: Anton]

We wensen de lezer en kijker veel plezier met dit bijzonder lijvige boekwerk.

Drie geschakelde foedralen

Bijdragen:
Heleen van Baalen
Weiko Piebes
Olaf Staal
Frieda Rademaker
Robin Muilwijk
Marlene Bakker
Bernard Gepken
Reyer Zwart
Han Nijdam
Wytze Fopma
René Gerlsma
Jeannie Kooij
Trineke Kroeze
Anton Drost

Bestellen
De set met boeken is nu verkrijgbaar en direct leverbaar bij Staalboek. Bestel het vandaag nog en beleef ook deze ontdekkingstocht en dit vakantiegevoel door De Ommelanden!