Het water verbindt - De Ommelanden

Achtergrond Het water verbindt / Weiko Piebes

zaadje

De allereerste aanzet, het eerste zaadje, is geplant door m'n vader. Paul Piebes, of voluit Paulus Hendrik Piebes, is in Muntendam geboren op 8 april 1925. Koud met pensioen overleed hij op 65-jarige leeftijd in Muntendam op 8 oktober 1990. Hij was toen al zeker een decennium 'afgekeurd' en was dus thuis. Zijn afgekeurde jaren - hij was huisschilder - waren dus eigenlijk zijn pensioensjaren.
In de periode dat hij nog werkzaam was en ik nog in de geïnteresseerde waarom-kindfase zat, zal hij me op enig moment wijsgemaakt hebben dat onze woonplaats Muntendam ooit aan zee heeft gelegen. En hierbij heeft wijsgemaakt niet de betekenis van "voor de gek houden", maar "aan het verstand brengen".
genealogie

In de familie was er, voordat de computers gemeengoed waren, een neef van mijn vader, Marten Jonker, die op papier de familiegegevens bijhield. De aantekening per gezin bestonden, naast de bekende genealogische gegevens, ook uit de adressen en telefoonnummers. Het was dus zaak voor de familie, die in het boek voorkwamen, om hem in ieder geval te informeren wanneer er zich een wijziging had voorgedaan. Marten was een jaartje jonger dan mijn vader en is geboren op 7 december 1926.
Hij woonde tijdens mijn leven altijd ver weg. Ergens in een plaats dat Papendrecht genoemd werd. Ook in mijn studententijd, met een verhuizing naar Amsterdam tot gevolg, bleek Papendrecht te ver te liggen.
Wel was ik die periode geïnteresseerd geraakt in wat hij met onze familiegegevens deed en hoe hij dat deed. Dit deed mijn behoefte om ook aan stamboomonderzoek te gaan doen toenemen. Maar om er voor naar archieven te moeten reizen, was weer net een te hoge drempel en werd als te omslachtig ervaren.

internet

Gelukkig ontstond er in de jaren '90 van de twintigste eeuw het internet en werd het mogelijk om bij je mailprovider het internet op te kunnen. Zelfs een eigen website op het internet plaatsen werd mogelijk. Aldus geschiedde na de millenniumwisseling.
En zo ontstond er een mogelijkheid om je stamboom in html online te zetten.
Hierdoor ontstond er contact met andere familieleden, waarvan ik nog nooit had gehoord. Drie mensen waren daarbij zeer actief.
Als eerste zocht Lammert Huizing contact. Hij was geboren op 22 februari 1927. Hij overleed op 1 maart 2013.
Kort daarop volgde Willem Vlietstra. Beide hadden veel contact met elkaar en hadden al 'bergen' aan informatie in de archieven gevonden. Ik ben met hem eind 2003 eenmaal naar het archief te Groningen geweest. En een laatste persoon die al veel energie in deze stambomen had gestoken was Bertram Sluys. Hoewel woonachtig in de VS toch prima op de hoogte van alle gedigitaliseerde systemen die er naderhand zijn gekomen door het vele vrijwilligerswerk van vele honderden of misschien wel duizenden enthousiaste geneaologen. Aangezien de informatievoorsprong van deze heren dusdanig groot was, restte mij niets anders dan het toevoegen van hedendaagse gegevens, die nog niet in de archieven te vinden zijn.

weekendje

Na een verhuizing naar de Zwijndrechtse Waard, lag daar opeens Papendrecht om de hoek. En dus was een bezoekje een logische volgende stap. Dit bleef slechts bij een keer. Marten overleed op 11 januari 2009.
Aangezien de vele stambomen onderhand waren uitgewerkt en de belangrijkste familietakken ook van Heleen in kaart waren gebracht, ging dat eerste zaadje verder ontkiemen. Tijdens het genealogisch onderzoek was wel de geschiedenis van de Dollard bekend geworden en waren alle kaarten over de grootste omvang verzameld. Maar het verhaal erachter, laat staan het desbetreffende gebied bezoeken, dat had ik nog niet bewust met deze achtergrond in het hoofd gedaan.
En dan de zo goed bij de genealogie passende andere vraag. Waar woonden die familieleden eigenlijk? En hoe zagen die dorpen en toen uit? En hoe zien die woonplaatsen er nu uit? En wat is er nog terug te vinden van het verleden waar onze voorouders ook hun voetstappen hebben liggen?
In 2011 gieten we een aantal zaken in een bezoekje aan het noorden.
Een aanleiding was een vraag uit Doezum of het bekend is of er een relatie is tussen mensen uit de Piebes-stamboom en het Peebos, een streekje of buurtschap nabij Doezum. Het antwoord wist ik niet.
En dan kom je erachter, nadat je dit Peebos hebt bezocht, dat je eigenlijk nog steeds helemaal niets weet. En je leeftijd loopt inmiddels richting de 50!

vakantie

Het bezoekje aan Peebos en naaste omgeving bracht me op het spoor van de verbinding van Groningen met Oostfriesland en Friesland. Want ook mij was als kind wijs gemaakt - nu in die bekende betekenis - dat Groningers en Friezen niet samengaan.
De twee boeken Middag-Humsterland : Kroniek van een noordelijk landschap onder eindredatie van Wim Boetze en De Franken in Nederland van Dr D.P. Blok haalden me uit deze land der fabelen. Ze vertelden me dat ik nog het nodige te lezen had. Witkamps driedelige Geschiedenis der Zeventien Nederlanden had ik enkele jaren geleden daarvoor in een antiquariaat in Maastricht kunnen aanschaffen.
Een nieuwe richting werd ingeslagen met het doel om het leefgebied te ontdekken waar onze familieleden geboren werden, leefden en gestorven zijn.
In de wetenschap dat alle verhalen van generatie op generatie moeten worden doorverteld om ze behouden, is de reeks Het water verbindt een poging om daaraan te voldoen.

literatuuronderzoek

Er werd gestart met een literatuuronderzoek, waarbij de belangrijkste bevindingen werd vastgelegd in Ontdekking van de Vrije Friezen : Geschiedenis van hun route. Een tweede verklarende ondertitel werd Een literatuuronderzoek naar de Friese gebieden van weleer. Het algemene geschiedenisverhaal wordt begeleid door de reisverslagen van de diverse reizen die we door het gebied maakten.

omslag en bevestigingen

Na samen vele vakantiereisjes te hebben gemaakt, werden de beschrijvingen van de reisjes steeds uitgebreider en nam het literatuuronderzoek enigszins een afwachtende houding aan. Tijdens het beschrijven van Aan de oevers van de Schelde kreeg het gedeelte over Antwerpen een repons terug van Frits Schetsken van de Belgische website Stapperloot, waaruit voor mij bleek dat de juiste toon en aanpak enigszins was gevonden.
De gedachte begon zich op te dringen dat het logischer zou zijn om de gedetailleerde reisverslagen over de locaties het literatuuronderzoek te laten ondersteunen. Van gedetailleerd naar algemeen. Het literatuuronderzoek kan dan af en toe een beeld ontvangen uit de reisverslagen of aangevuld worden met een streek van de informatiekwast om bepaalde beelden verder te accentueren.
Tijdens een bijeenkomst begin 2023 met onder andere trainer beeldtaal Gert de Graaff drong zijn boodschap over de verhouding beeld en taal door. De Ommelanden dat in verhouding beeld en taal ongeveer 50/50 is, voldoet ook aan zijn stelregel dat ze elkaar dienen aan te vullen in plaats van te bevestigen of te herhalen. Het bereikte eindresultaat van De Ommelanden komt hiermee aardig overheen. De tekst verhaalt ondermeer wat niet te zien is op de afbeelding en de afbeelding verbeeldt datgene dat niet beschreven is. Zo versterken beeld en tekst elkaar.

de ommelanden

De provincie Groningen was als eerste 'volledig bezocht' en beschreven. De reactie van vele lezers waren enthousiasmerend. Als bibliothecaris houd ik nog steeds van het papier boek. Niet omdat ze zo lekker ruiken. Vele oude boeken die ik inmiddels gekocht heb, ruiken muf, vochtig of op een andere manier niet fijn. Het product boek kan zo veel mooier uitzien, dan de digitale versie. Je kunt het vasthouden, doorheen bladeren, beter oriënteren waar je gebleven bent. En eenmaal gedrukt ben je ook voor pak 'm beet, honderd jaar klaar. En kost het geen stroom meer. Aangezien ik al snel gestart was met het digitaliseren (1993), moet ik zeggen dat de digitale wereld zo snel verandert, dat je telkens bezig bent om je data om te zetten, naar een volgende 'standaard'. Daarnaast verbeteren de 'standaarden' telkens dusdanig dat je telkens weer opnieuw het papier zou moeten digitaliseren. En intussen 'veroudert' ook het oude oorspronkelijk digitale werk in kwaliteit daarom relatief (vergeleken met papier) erg snel.
Nadeel van papier is dat je er zo slecht in kunt zoeken. In digitale werken kun je op elke letter bij wijze van spreken zoeken.
Ik heb dan ook erg veel effort gestoken in het voldoende zoekingangen creëren, zodat alles wat belangrijk kan zijn gevonden kan worden.
Daarbij heb ik met Olaf Staal een uitstekende vormgever en uitgever gevonden, die net als ik met weinig woorden begrijpt waar het naartoe moet.
En zo is er na een jaar een mooie, pagina voor pagina met de hand vormgeven, boekenset ontstaan, die zoals een vakantiereis betaamt rustgevend is. Het is aan de kijker en lezer om zelf te stoppen, want het verhaal gaat wel door. De teksten komen zelden tot rust of stilstand, zodat je hongerig en schijnbaar onverzadigbaar doorleest, aldus de verzameling lovende woorden van lezers die de achterzijden van de delen sieren. Het blijkt een ware ontdekkingstocht met veel feitjes en wetenswaardigheden.

reekstitel

Na een aantal gesprekken met de Dordtse boekhandelaar Kruidenier kwam hij met de logische en concluderende opmerking dat de verschillende reizen een reeks bijelkaar behorende reisverslagen zijn waarbij het water de verbindende factor binnen het leefgebied is. En dus werd de reekstitel Het water verbindt toegevoegd aan de set De Ommelanden, in afwachting van alle sets die nog gaan volgen.